Obszar obecnej Gminy Uścimów usytuowany na zachodnim skraju Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, podmokły, bagienny, ze stosunkowo znaczną liczbą wód stojących i bieżących był późno zasiedlany. Na tego rodzaju nizinnym terenie nie stwierdza się w średniowieczu zwartego osadnictwa, jakkolwiek archeolodzy odnotowują pewne znaleziska. Powstawać tam mogły osady leśne. Punktem zwrotnym dla tego rejonu była unia polsko-litewska, wytyczenie szlaku na Litwę, wreszcie podniesienie powstałego w XIV w. Parczewa do rangi osiedla miejskiego i miejsca zjazdów polsko-litewskich. Następstwem było gwałtowne zwiększenie się w XV w. liczby osad. Początkowo zasiedlano jedynie lewy brzeg Tyśmienicy, w wieku XVI osadnictwo kontynuowano na jej prawym brzegu - terenie podmokłym z usytuowanymi tam prawie wszystkimi jeziorami rejonu. W tamtym okresie bowiem rzeka Tyśmienica stanowiła tu oś osadniczą; spośród 12 zlokalizowanych osiedli, które powstały w XV w. 7 zostało utworzonych na mniej podmokłym lewym brzegu, a tylko 5 osiedli,wśród nich Jedlanka (nad rzeka Jedlanką), Głębokie i Uścimów, na prawym brzegu Tyśmienicy. Akcji osadniczej sprzyjało uformowanie (poprzez zamianę) zwartego kompleksu królewszczyzn i związana z tym lokalizacja ośrodka miejskiego w Ostrowie (gmina sąsiednia). Powstały też dwie parafie obrządku wschodniego - przy czym jedna w Uścimowie. Omawiany mikrorejon zasiedlany był zarówno przez Polaków jak i Rusinów.

 

Drugą połowę wieku XVII aż po połowę wieku XVIII można podpisać wspólnym tytułem "Zniszczenia i wyrównywanie strat" . Niedoszłe jeszcze do siebie po wojnach kozackich i najeździe szwedzkim tereny musiały stawić czoła wewnętrznym konfliktom i okrucieństwu stacjonujących w całym kraju wojsk. Tragedie nie ominęły również ludności Uścimowa.

 

Przede wszystkim musimy sobie uświadomić, że na tym terenie nie przeprowadzono gruntownych badań archeologicznych.

 

Na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim - w jego rejonie wschodnim (jeziora: Białe, Koseniec) spotyka się ślady człowieka z epoki mezolitu. Z następnych tysiącleci (neolit, epoka brązu do II tysiąclecia włącznie) znaleziska ograniczają się głównie do obszaru Wyżyny Lubelskiej. A z terenów pobliskich obszarowi gminy warto może odnotować pozostałości z czasów kultury trzcinieckiej (koniec XVI-XIV w. p.n.e.) znad dolnego Wieprza w pow. Lubartowskim.

 

Pomimo, że w okresie kultury łużyckiej osadnictwo zaczęło zajmować nie tylko lessy, ale i ziemie piaszczyste, jego śladów nie stwierdza się zbyt wiele zarówno na rozpatrywanym terenie jak i w pobliżu; podobnie przedstawia się sprawa w odniesieniu do okresu rzymskiego oraz doby plemiennej.

 

Warto jednakże zaznaczyć, że według J.Gurby w Rudce Starościańskiej (dawne nazwy: Rudka Korybutowa, Rudka Jedlańska) zauważa się najstarszych w tym rejonie rolników i hodowców (to kultura wołyńsko-lubelska, neolit: IV-III tys. p.n.e.).

 

Uścimów jest starą jednostką osadniczą. Najwcześniejsze wzmianki o nim pochodzą z roku 1442, z dokumentu erekcyjnego parafii Ostrów. Właścicielem Uścimowa był wówczas niejaki Paweł. Wieś wymieniana jest również w dalszych dziesięcioleciach; w drugiej poł. XV, pocz. XVI wieku stanowiła własność szlachecką i królewską, zaś w XVI wieku drogą wykupu - królewską.

 

Wcześniejsze jednak od pierwszych zapisków o Uścimowie są wzmianki o wsi Jedlanka, pochodzą bowiem z roku 1432, a następne o niej informacje przypadają na lata 1456 i 1488. Miejscowość ta należała do króla.

 

W latach 1441 i 1442 została również wykazana w źródłach wieś Głębockich - Głębokie.

 

O Uścimowie pisze również Długosz w tej części księgi wyposażeń, która dotyczy kościołów parafialnych (powstała w latach 1474-1480) zaliczając tę miejscowość do parafii Ostrów. Według tegoż źródła, dziesięciny ze wsi Głebokie i Uścimów miały stanowić uposażenie plebana nowo-ufundowanego w pobliskim Ostrowie kościoła pod wezwaniem św. Hieronima. Był nim wówczas niejaki Marek "de Tarszek" (Tarczek).

 

Rok 1531 jest datą bardzo ważną w dziejach Uścimowa. Tu napotykamy bowiem w źródłach na kolejne wzmianki o miejscowości, według których w owym roku Uścimów , jako jedna z największych wsi, wszedł w skład Starostwa Parczewskiego.

 

Główne miejscowości gminy, Uścimów i Jedlanka, są dawnymi wsiami królewskimi. Uścimów w XVI wieku, jako folwark, należał do księcia Radziwiła. Następnie przeszedł na własność podskarbiego Kossowskiego, a później generała Haumana. (W okresie międzywojennym majątek znajdował się w rękach rodziny Arciszewskich, którzy byli ostatnimi już właścicielami folwarku).

 

W rejestrze poborowym z roku 1532 (pierwszy taki sumaryczny wykaz) areał (w łanach uprawiany przez chłopów wynosił dla Uścimowa 5 łanów, zaś dla Jedlanki - 3 łany i 1 młyn przy gruntach chłopskich. Obszerny opis wsi należących do obecnej gminy zawiera też protokół lustracji z 1565 r. Według niego w Uścimowie było wówczas 39 rodzin, 3 karczmy i 1 młyn.

Wiek XVI jednak, to intensywny rozwój osadnictwa szczególnie w królewszczyznach, o czym świadczą założone nowe miejscowości, m.in. Krasne.

 

Teren obecnej gminy, jak i cały obszar między Wieprzem a Bugiem, był zasiedlany przez ludność polską i ruską. Dokładniejsze ustalenie liczebności tych grup narodowościowych nie jest jednak możliwe. Wiadomo, że Rusini należący do Kościoła Wschodniego posiadali w XVI w. własną parafię z ośrodkiem w Uścimowie. Pop z Uścimowa został wymieniony po raz pierwszy w rejestrze z 1563 r. tak więc czas powstania tej parafii mieści się w latach 1533-1563.

 

Wsie należące do szlachty były w zasadzie zamieszkałe przez Polaków, chociaż znaczna ich liczba wykazywana była w ramach parafii unickich. Należy tu wymienić przede wszystkim Głębokie.

 

W Głębokiem też, w wieku XVI najprawdopodobniej nie było zbyt wielu Rusinów, gdyż w końcu XVIII w. w tej liczącej 76 osób wsi już ich nie ma. A w połowie XVII w. przystąpiło tam "do 40 dusz do komunii" rzymskokatolików. Uwzględniając niedokładności wykazu uznać można, że w poł. XVII w. liczba wyznawców religii rzymskokatolickiej w Głębokiem mieściła sie w granicach 54-80 osób i byli to w znacznej większości Polacy.

 

Polacy stanowili również znaczną część Jedlanki (239 mieszkańców; własość królewska). Wieś ta wymieniana była zarówno w ramach unickiej parafii Uścimów, jak i łacińskiej parafii Ostrów. Zgodnie z ustaleniami w ostatniej ćwierci XVIII wieku zamieszkiwało tam tylko 25 Rusinów, ogół więc Polaków mieścił się wówczas w granicach 133-200 osób. A w wieku XVI jak można przypuszczać stanowić oni tu mogli nawet połowę, a być może i większość mieszkańców.

 

Ludność polską stanowiła też szlachta zarządzająca folwarkami lub zajmująca sołectwa (czyli wójtostwa) we wsiach królewskich zamieszkałych przez Rusinów: Uścimowie i Krasnem. W Uścimowie "za dworem" było w poł. XVII w. "do 60" Polaków. Z drugiej strony jednak, gros mieszkańców Drozdówki (własn. królewska) stanowili Rusini, pomimo że w poł. XVII w. komunikowało tam "do 20" łacinników.

 

Ruinę wsi królewskich i innych w pierwszym dziesięcioleciu drugiej poł. XVII w. spowodowały zniszczenia wojenne. Już w okresie wojen kozackich (1648-1654) teren ten, jak i całe województwo lubelskie, poważnie ucierpiał na skutek stacjonowania i przemarszu wojs polskich i litewskich. Kompletna ruina gospodarki nastąpiła w wyniku zniszczeń powstałych w trakcie najazdu szwedzkiego, a przede wszystkim sprzymierzonych ze Szwedami wojsk księcia Siedmiogrodu Rakoczego i kozackich (1657). Według lustracji z 1661 r. zabudowania folwarczne w Uścimowie zostały spalone przez kozaków. Decydujące znaczenie miały zniszczenia upraw. Te ubytki powodowały w dalszej kolejności głód, epidemie, straty ludności.

 

I poł. XVIII w. to dalsza dewastacja osadnictwa. Zniszczenia kraju były spowodowane trzecią wojną północną i walkami wewnętrznymi. Najwięcej szkód doznał kraj ze strony stacjonujących wojsk zarówno obcych, jak i nie mniej uciążliwych własnych oddziałów. "Żołnierz domowy" nie był opłacany ze skarbu państwa, sam sobie wybierał w sposób bezwzględny należność. Ponadto w walkach wewnętrznych stosowano represyjne niszczenie dóbr przeciwników politycznych. W królewszczyznach - a dotyczy to także tego terenu - dochodził do tego wyzysk ze strony dzierżawców. Tak więc zarówno Uścimów jak i Krasne będące własnościami królewskimi doznał w roku 1716 szkód ze strony stacjonujacych wojsk litewskich. Należy jednak sądzić, że wszystkie osiedla zastaly w mniejszym lub większym stopniu zniszczone. Warto przy tym wspomnieć, ze ubytek rodzin chłopskich w latach 1712-1716 to pozostałe 12 rodzin chłopskich z 60 w Uścimowie (co stanowi 80% strat), a 6 z 60 w Krasnym (90%).

 

Przynależność własnościowa Wsie królewskie (Uścimów, Drozdówka, Krasne) należały do starostwa parczewskiego, które dzierżyła wówczas rodzina Daniłowiczów. Jedlanka zaś, będąca również wsią królewską, wyłączona była ze starostwa parczewskiego. Dzierżył ją "per cessionem" po Hieronimie Lipskim, Stefan Komorowski. Przez drobną szlachtę natomiast, zasiedlona była wieś Głębokie (Głęboccy, Górscy itd.)

 

Uścimów - parafia cerkiewna powstała w 1658 r.

 

Parafię i kościół unicki p.w. Św. Jerzego we wsi Uścimów erygował Jan Karol z Żurowa na Wiśniczu Daniłowicz (Jan Karol z Borowa) - starosta parczewski, dnia 10 kwietnia 1658 r. Erekcję zatwierdził król Jan Kazimierz 30 lipca 1658 r. a w 1669 r. Odnotowano ją w Aktach Grodzkich Lubelskich.

 

Kościół stojący obok plebanii był drewniany, kryty słomą. Nie remontowany, uległ zniszczeniu. Roch Kossowski z Głogowa, starosta parczewski przy pomocy parafian w 1779 r. wzniósł nowy, drewniany kościół unicki na nowym miejscu. Kościół stał na podmurówce, kryty był częściowo dachówką, a częściowo gontem. Zdobiła go, znajdująca się na środku kopuła obita blachą z krzyżem i sygnaturką. Wewnątrz świątyni znajdowały się trzy ołtarze: św. Jerzego, Trójcy Przenajświętszej i Matki Boskiej Częstochowskiej.

 

W 1875 r. kościół unicki został zamieniony na cerkiew prawosławną. Cerkiew ta wraz z zabudowaniami spaliła się podczas I wojny światowej. Po wojnie, zresztą prawie wszystkie cerkwie unickie stały się kościołami obrzędu łacińskiego. 11 czerwca 1919 r. podjęto decyzję o budowie kościoła na byłej ziemi unickiej.

 

Parafia p.w. Św. Ap. Piotra i Pawła w Uścimowie Starym istnieje od 26 lipca 1925 r. erygowana przez Bp. Diecezji Podlaskiej - Henryka Przeździeckiego dekretem z dnia 6 lipca 1925 r. Kościół został zbudowany przez miejscowych parafian w latach 1926-1927, z drzewa sosnowego, w kształcie podłużnym, jednonawowy, kryty gontem i blachą. Na środku kościoła wznosiła się wieża z sygnaturką. Przy kościele znajdowała się dzwonnica z trzema dzwonami, wybudowana w roku 1926. Wraz z kościołem budowana była plebania i budynki gospodarcze, które spłonęły w roku 1943. Nowe postawione zostały w l. 1945-1946.

 

W 1947r. zaczęto przygotowywać materiały na budowę nowej świątyni. Projekt budowy opracował prof. Inż. K.Kołłoczko. Nowy kościół został poświęcony 29 czerwca 1956 r. przez ks. prałata A. Szklarskiego, a konsekrowany 15 lat później przez ks. bp. J. Mazura.

 

Ks. Potiopa na miejscu dawnego kościoła wybudował grotę ku czci Matki Bożej, a także rozpoczął budowę nowej plebanii.